Cùng với tiếng khóc, phản xạ nắm tay là sự đánh dấu giây phút gặp gỡ của trẻ với thế giới – giây phút chào đời. Phản xạ nắm tay, tuy rằng là một phản xạ nguyên thủy và hoàn toàn vô thức, nhưng dường như cái nắm tay đầu đời vô thức này lại là thể hiện của một sự phó thác và tin tưởng tuyệt đối của mỗi con người sơ sinh với thế giới con người. Thế giới có đón nhận em hay không, em chưa biết, nhưng em đón nhận thế giới, em nắm lấy ngón tay của bất kỳ ai đặt vào lòng bàn tay của em. Tin tưởng và thuận lòng với đời sống là bản chất nguyên thủy của con người.
Khi lớn lên, đôi bàn tay luôn thể hiện những sự phong phú của đời sống tâm lý của con người:
Trong đời sống tâm linh/tinh thần, chúng ta khoanh tay lại khiêm nhường và phó thác hoàn toàn cho thượng đế trong những buổi cầu kinh, chúng ta vươn đôi tay lên để tìm kiếm sự cứu rỗi trong lúc tuyệt vọng.
Trong đời sống tình cảm, chúng ta có những cái đan tay ngập ngừng với mối tình đầu, chúng ta giật vội bàn tay trong cơn giận, rồi qua bao nhiêu giận hờn, thương nhớ, chúng ta cùng nhau đứng trước người làm chứng và chìa bàn tay ra để đón nhận chiếc nhẫn cưới từ bàn tay bên kia– như một biểu tượng cho một sự tự nguyện được ràng buộc, được ở trong nhau trọn đời.
Trong đời sống trí tuệ, đôi tay luôn khám phá và mang đến nguyên liệu cho trí tuệ, đồng thời theo chiều ngược lại, đôi tay là công cụ để thực hiện mệnh lệnh của trí tuệ.
Trong đời sống xã hội, những ngón tay mở ra, thả lỏng và hướng ra ngoài rồi nắm bàn tay kia một cách nồng ấm để chào đón, để thể hiện thiện chí và sự hợp tác, cũng những những ngón tay ấy, nhưng khi co bó lại, trở thành nắm đấm của sự đối kháng, hận thù.
Trong mối quan hệ cha mẹ và con cái, chúng ta chạm nhẹ bàn tay vào má, vào tóc để thể hiện sự yêu thương, cưng chiều của người chăm sóc, nhưng cũng bàn tay ấy có thể đét thật mạnh vào mông em bé để thể hiện sự tức giận, áp đặt, kiểm soát của người cầm quyền.
Trong giáo dục, đôi bàn tay lại càng nói lên nhiều điều. Khi quan sát một lớp học, chỉ cần bạn quan sát cách người giáo viên nắm tay của trẻ thì đã có thể đọc được nhiều điều ẩn sâu trong đó. Bàn tay người giáo viên chìa ra trao sự lựa chọn, và một đứa trẻ đã đủ trải nghiệm để tin tưởng người lớn này, cũng sẽ thuận lòng nắm lấy bàn tay to lớn vững chải ấy. Người giáo viên cũng chỉ chìa ra 1 ngón để tương xứng với cái nắm tay của con người nhỏ bé trước mặt cô. Một cái nắm tay tự nguyện là biểu hiện của sự tin tưởng, sự phó thác và đón nhận tất cả những điều tốt đẹp mà cô sẽ mang đến cho con cho dù đó là một hoạt động, một sự nhắc nhở hay một bài học.
Cũng là cái nắm tay, nhưng nếu không dựa trên nền tảng của sự thuận lòng, tự chủ này, nó sẽ trở thành áp đặt. Người giáo viên nắm vội bàn tay của trẻ vì không đủ kiên nhẫn để chờ đợi cho sự tự nguyện được khởi sinh. Giáo viên kéo tay trẻ và lôi trẻ đi trong vô vàn ý định và kỳ vọng của mình mà thiếu đi sự quan tâm đến ý muốn và hứng thú của đứa trẻ. Và với mọi sự dạy dỗ, nếu không khởi phát từ lựa chọn, thuận lòng của người học, đó chỉ là bạo lực dưới danh nghĩa giáo dục. Không cần phải đợi đến khi trẻ vào lớp 1, chính thức mài đũng quần trên ghế nhà trường, trẻ đã học từ ngay những ngày đầu tiên của cuộc đời dưới mái nhà của trẻ, dưới mái trường mầm non. Những cái nắm tay tự nguyện đầu đời này mà trẻ trao cho những người hướng dẫn đầu tiên (dù là cha mẹ, hay thầy cô trong trường mầm non) đều là hình mẫu đầu đời và sẽ trở thành động lực để trẻ thực hiện việc học tập trọn đời. Và chỉ có học tập tự nguyện thì mới là học tập trọn đời bởi vì đó là học tập để khai phóng bản thân, còn mọi sự học tập bắt buộc sẽ luôn chỉ diễn ra trong một phần đời nào đó và với mục đích hạn hẹp nào đó mà thôi.
Hãy chìa bàn tay ra, và để trẻ nắm vào, khi đó bạn đang xoay chuyển từ giáo dục lấy người lớn làm trung tâm sang đặt trẻ làm trung tâm của sự giáo dục ấy.
– Trần Mai Thúy –
Giáo viên Montessori 0-6 được đào tạo bởi IMC & AMI
Đây là một trong những đầu sách yêu thích của mọi thành viên nhà Mối Mọt. Có nghĩa là loại sách mà người được đọc cho thì chắc chắn thích và đòi đọc cả mấy chục bận, và người phải đọc mấy chục bận thì cũng hạnh phúc không kém vì ‘phải đọc’ cuốn sách hay thế này. Thế nên chọn sách cho con thì phải chọn cuốn nào thật hay để mình cũng được ‘sướng’ khi đọc cho tụi nó. Không phải ai cũng để tâm đến việc sách nào là hay, sách nào đáng để yêu, vậy mà cứ muốn con trẻ hay đọc, và yêu sách. Mâu thuẫn quá!
Sách cho trẻ nhỏ, không cần nhiều, mà cần chất lượng. Rõ ràng là trẻ nhỏ không cần cả trăm cuốn sách trong nhà làm gì. 10 cuốn mà hay thì còn hơn cả 100 cuốn 3 xu. Không chỉ sách mà cả nhạc, thơ, truyện, trải nghiệm cho trẻ thơ nói chung đều vậy, 10 tác phẩm hay thì giá trị hơn nhiều lần so với cả 100 thứ kém chất lượng. Những thứ tốt đẹp từ 10 cuốn sách hay sẽ ở với trẻ trọn đời, thì cái tai hại 100 cuốn sách dở để lại cho trẻ cũng trọn kiếp. Vì thời gian của con trẻ ngắn ngủi lắm. Đời người được mấy lần đầu đời – có mỗi một lần, mà một lần đầu đời đó thì chỉ kéo dài có vài năm bọ. Mà trong vài năm đó, mỗi ngày tụi nó đã bận rộn với bao nhiêu thứ kiểu như phải nhìn ngó một đàn kiến qua đường, phải khám phá vũng nước mưa, phải đi lượm lá rụng, phải trượt cầu trượt 20 lần, phải đuổi nhau với người bạn hàng xóm, phải giận nhau mười lần và làm lành chục bận… Đó là chưa kể bao nhiêu trách nhiệm thiết yếu khác với sự sống như ăn, ngủ, vệ sinh, tắm rửa… Haizzzzzzzzz bận rộn là vậy nên mỗi ngày tụi nhỏ chỉ còn được cỡ 30 -50 phút đọc sách và giở sách ra xem thôi, thế mà lại phải xem một cuốn sách 3 xu thì có phải là phí cái đầu đời không.
Nên ba mẹ, thầy cô hãy tự chân dẫn trẻ đi đến hiệu sách, tự tay lựa sách cho trẻ. Tự cầm, tự giở ra đọc xem hình ảnh thế nào, cách viết, văn phong, từ ngữ, nội dung, có định kiến độc hại nào cài cắm trong đó không… và cuối cùng là đọc xong người lớn có ‘khoái’ và có sẵn sàng đọc cho trẻ vài chục lần trong sự vui vẻ hay không?
Nhà mình đọc sách hằng ngày, đọc như ăn cơm, uống nước, nhưng số lượng sách mà mình lựa mua có thể nói là siêu ít. Kể cả sách cho chính mình và cho con trên kệ đều rất khiêm tốn. Trước khi lựa mua mình đều tự hỏi ‘Nếu 2 tháng nữa con không dùng cuốn này, mình có tự tin gửi tặng cuốn sách này cho những em bé khác hay không? Nếu sau 20 năm nữa mình có cháu thì đây có còn là cuốn sách vẫn nguyên giá trị và mình vẫn tự hào đọc nó cho cháu mình hay không?’ Cực đoan quá! Nhưng đó đúng là thứ mình nghĩ đấy.
Điều này quan trọng lắm. Đừng đặt niềm tin vào các quảng cáo bán sách, chương trình giới thiệu sách, các hộp quà có sách được ship sẵn đến tận cổng… Hãy tận tay, tận tâm tìm tới sách. Hãy tận hưởng sách từ trong ra ngoài bìa, từ trang đầu đến trang cuối, từ cuốn sách và cả những văn hóa bao xung quanh cuốn sách đó. Khi đó sách vở không chỉ còn là ‘sách vở’ nữa mà là cuộc sống, một cuộc sống với đủ đầy ‘ordinary miracles’.
– Chia sẻ của cô Thúy, founder của Embehanhphuc.vn –
Nhân dịp sinh nhật của bà Maria Montessori (31 tháng 8, 1870), Embehanhphuc xin gửi tặng các ba mẹ, nhà giáo dục, giáo dưỡng bản dịch của bài giảng Bình Thường Hóa (1946 lectures) . Và hi vọng chúng ta sẽ luôn nhớ về bà Montessori như là một người tiên phong thực nghiệm giáo dục khoa học và quan sát trẻ đầu đời.
———————
“Bình thường hóa là kết quả quan trọng duy nhất của công việc của nhà giáo chúng ta./Normalization is the single most important result of our work.” – Maria Montessori –
Trước đây trẻ không thể học, và vì trẻ không thể học, mọi người cho rằng trẻ không có năng lực học tập. Bây giờ trẻ đã sẵn sàng với việc học tập. Đây chính là niềm hân hoan của giáo dục, giáo dục tâm trí và những kỹ năng cho đời sống thực tiễn. Sau khi được bình thường hóa, trẻ có thể đón nhận toàn bộ sự giáo dục này. Vì thế hi vọng lớn lao nhất cho giáo dục chính là giúp đỡ những trẻ đầu đời. Và niềm hi vọng này nằm trọn trong đôi bàn tay của chúng ta.
Có sự khác nhau rất rõ giữa cách tiếp cận hướng về trẻ và cách tiếp cận lấy trẻ làm trung tâm. Khi hướng về trẻ, người lớn nhận thấy sự tồn tại của trẻ trong môi trường đó và thể hiện sự quan tâm đến trẻ xuất phát từ tình yêu. Dịp trung thu, những người lớn hướng về trẻ sẽ có thể làm hay mua nhiều bánh trái, chuẩn bị một mâm cỗ tràn đầy và mời một dàn múa lân về để biểu diễn cho trẻ xem. Những hoạt động này đều đến từ tình yêu và sự quan tâm của người lớn dành cho trẻ.
Nhưng sẽ là một bước nhảy vọt nếu bạn đi từ cách tiếp cận hướng về trẻ sang lấy trẻ làm trung tâm. Nếu hướng về trẻ, bạn vẫn chỉ ở vị trí của bạn và chỉ hướng mắt nhìn về trẻ, thì để lấy trẻ làm trung tâm bạn phải rời bỏ vị trí của bạn để xê dịch vị trí của bản thân để tiến đến chỗ của trẻ, đứng bên cạnh trẻ và nhìn mọi thứ trong thế giới xung quanh từ tầm nhìn và hệ quy chiếu của trẻ. Khi lấy trẻ làm trung tâm, người lớn này không chỉ nhận thấy sự tồn tại của trẻ mà còn ghi nhận sự phát triển không ngừng nghỉ đang diễn ra trong trẻ và nhìn nhận trẻ như một chủ thể học tập tự thân. Vì thế để lấy trẻ làm trung tâm bạn vừa cần yêu trẻ vừa cần hiểu trẻ. Vào dịp trung thu, những người lớn lấy trẻ làm trung tâm không đặt trẻ ở một vị thế bị động của một khán giả ngắm nhìn sàn diễn của người lớn cho mình, mà đặt trẻ ở tâm điểm, trung tâm của các hoạt động. Những người lớn này mang đến cho trẻ cơ hội để được trải nghiệm các hoạt động của Trung Thu như là một chủ thể, một người trải nghiệm chủ động. Trẻ được động tay động chân vào mọi khâu mà trẻ có khả năng, vì thế mọi thứ không chỉ được ‘biểu diễn’ cho trẻ mà được trẻ ‘thực hiện’ và qua đó khắc ghi vào tâm trí.
Chỉ khi đó Tết trung thu mới thực là Tết của Trẻ. Để tìm hiểu cách tổ chức Tết trung thu theo hướng tiếp cận Lấy trẻ làm trung tâm, hãy tham gia workshop Để trung thu là Tết thiếu nhi. Workshop được tổ chức bởi Embehanhphuc.vn và do chú Trần Tấn Sâm trực tiếp thiết kế chương trình và hướng dẫn.
Xin chào các bạn, đây là Radio Hiểu con – Yêu con của chuyên trang Embehanhphuc.vn – một tổ chức có sứ mệnh thúc đẩy nhận thức của cha mẹ, nhà giáo dục, giáo dưỡng và công chúng về trẻ thơ và năng lực tiềm tàng của trẻ trong 6 năm đầu đời. Radio Hiểu con – Yêu con là một kênh Radio trả lời các câu hỏi thực tế phát sinh trong những tình huống khó khăn giữa cha mẹ và con cái trong gia đình. Thông qua việc phân tích tình huống và đi theo kim chỉ nam ‘dõi theo trẻ’ chúng tôi giúp phụ huynh thấu hiểu tâm lý sau các hành vi, hoạt động của con trẻ và từ đó yêu con theo cách tôn trọng và nhân văn hơn. Để mái nhà và cha mẹ sẽ luôn là tổ ấm của con trong suốt cuộc đời. Embehanhphuc nhận được một câu hỏi từ chị Khánh Hương từ tp Hồ Chí Minh: ‘Xin chào. Mình có 1 bé 2 tuổi. Mình cho bé bú mẹ trực tiếp từ lúc sinh bé đến giờ. Tuy nhiên dạo gần đây, mình cảm thấy dường như bé không còn bú vì nhu cầu ăn nữa mà có vẻ như bé đòi bú vì bé muốn mẹ ôm, ẵm. Đôi khi bé cũng mè nheo đòi bú rồi lại chỉ bú một chút lại thôi. Đến bữa ăn thì bé ăn rất ít, rất kén ăn. Mình định cho bé bú càng lâu càng tốt và để bé tự cai sữa. Nhưng gần đây bé có các biểu hiện như vậy khiến mình cũng rất đắn đo không biết đó có phải là lựa chọn tốt nhất hay không.’
Chào bạn, xin cảm ơn câu hỏi của bạn. Đây là một câu hỏi chắc chắn sẽ nhận được nhiều sự quan tâm của các ba mẹ đang có trẻ trong nhóm tuổi 0-3, độ tuổi mà trẻ còn bị phụ thuộc rất nhiều vào người lớn trong các nhu cầu thể chất như ăn, ngủ, tắm rửa, vệ sinh. Để trả lời được câu hỏi này trước hết chúng ta sẽ điểm qua một số lời khuyên, khuyến cáo từ các nguồn khác nhau về thời điểm phù hợp để cai sữa cho bé. Thông tin phổ biến nhất mà chúng ta biết đến là thông tin đến từ WHO. Tổ chức y tế thế giới khuyên các bà mẹ nên cho con bú hoàn toàn đến 6 tháng tuổi và sau đó tiếp tục cho con bú cùng với bổ sung thực phẩm thích hợp cho đến 2 tuổi. Còn theo phong tục ngày xưa của ông bà ta thì độ tuổi cai sữa có thể sớm hơn thậm chí trước 1 tuổi, và lý do các ông bà đưa ra chủ yếu là vì sữa mẹ đã hết chất. Gần đây với sự có mặt của nhiều nguồn thông tin đầy đủ hơn, có cơ sở khoa học về sữa mẹ và cho con bú, chúng ta sẽ thấy nhiều chuyên gia nghiên cứu sâu về sữa mẹ sẽ khuyên người mẹ cho con bú càng lâu càng tốt để bé hưởng được trọn vẹn các lợi ích cho thể chất của bé từ nguồn thức ăn hoàn hảo này. Những nguồn thông tin này cũng thường khuyến khích mẹ để bé bú đến bao lâu bé muốn và để bé tự quyết định thời điểm cai sữa của mình. Và trong những trường hợp này sẽ có những bé bú mẹ đến 4, 5 tuổi thậm chí 7 tuổi rồi mới tự cai sữa. Vậy đâu mới là thời điểm phù hợp nhất để chúng ta cai sữa cho trẻ? 1 tuổi, 2 tuổi hay 4, 5 tuổi?
Để có thể đưa ra được quyết định, chúng ta cần tìm một góc nhìn toàn diện và hữu cơ cho vấn đề. Bởi vì mặc dù việc bú mẹ và cai sữa có vẻ là một chủ đề liên quan đến thể chất, thể lý của trẻ, nhưng chúng ta đang làm việc với trẻ của con người, mà con người là loài động vật có sự phát triển tâm lý phức tạp nhất, sự phát triển của con người được đặc trưng bởi sự phát triển của phần tâm lý. Chính vì thế khi chúng ta đưa ra bất kỳ một quyết định gì với trẻ, chúng ta không chỉ nhìn nhận từ góc nhìn với lợi ích cho thể chất, mà chúng ta còn cân nhắc đến lợi ích cho tâm lý của trẻ. Chúng tôi gọi đây là cách tiếp cận toàn diện với sự phát triển của trẻ trong đó nhìn nhận mọi khía cạnh của sự phát triển này từ thể chất, đến cảm xúc, sự độc lập, đến sự thích nghi của trẻ với đời sống. Trong giai đoạn 0-3, sự phát triển của trẻ được chia thành các phân kỳ nhỏ hơn. Với mỗi phân kỳ nhỏ, nhu cầu phát triển của trẻ sẽ có những đặc trưng khác biệt chính vì thế sự hỗ trợ của cha mẹ/thầy cô cũng cần có những trọng tâm khác nhau tương ứng. Trẻ từ 0-3 tháng được gọi là trẻ sơ sinh và trong giai đoạn vài tháng đầu đời ngắn ngủi này, trọng tâm của sự hỗ trợ của người lớn chính là hỗ trợ để trẻ gắn kết với mẹ và nhờ mối gắn kết đồng điệu đầu đời này chúng ta giúp trẻ chuyển tiếp sang môi trường mới – tức là mái ấm, gia đình của trẻ một cách mịn màng. Trẻ từ 3 tháng -1 tuổi rưỡi được gọi là trẻ nhũ nhi. Đặc trưng của giai đoạn này là trẻ đang được mẹ cho bú, đó là lý do của ta gọi trẻ là Nhũ nhi. Trong giai đoạn trẻ nhũ nhi, biểu hiện ra về thể chất là trẻ còn cần mẹ cho bú, còn phụ thuộc vào nguồn sữa mẹ. Đồng thời trẻ còn chưa bước đi độc lập, và vì thế trẻ còn phụ thuộc nhiều vào người mẹ nhưng song song với đó trẻ đang trong tiến trình phân tách khỏi mẹ để trở thành một con người – một cái tôi độc lập. Trong suốt giai đoạn này trẻ dần đạt được nhiều thành tựu trong sự phát triển và những mốc phát triển này tạo điều kiện để trẻ dần dần tiến tới sự độc lập ra khỏi mẹ. Đến cuối phân kỳ này nếu được hỗ trợ tốt từ môi trường, trẻ sẽ bắt đầu bước đi, trẻ bắt đầu nói và trẻ đã hoàn thành giai đoạn ăn dặm – tập ăn các món ăn của gia đình và nhờ đó trẻ đạt được sự độc lập đáng kể ra khỏi mẹ. Những thành tựu này là nền tảng cho trẻ bước sang giai đoạn 1,5 – 3 tuổi giai đoạn thường được gọi là ấu nhi – giai đoạn mà bé nhà bạn đang ở trong đó. Với phân kỳ ấu nhi này, trẻ hoàn toàn độc lập về thể chất khỏi người mẹ, chính vì thế trẻ trải nghiệm trẻ là một cá thể riêng biệt, có ý kiến, có sở thích, có quyền quyết định cơ bản với cuộc sống của mình. Trẻ trải qua một cuộc khủng hoảng phát triển rất quan trọng đó là khủng hoảng tự khẳng định. Chính vì đặc trưng của giai đoạn Ấu nhi này là sự ra đời của nhân cách của trẻ, cái tôi riêng biệt của trẻ thế nên trọng tâm của sự hỗ trợ của cha mẹ, thầy cô không nên tập trung vào những chăm sóc thể chất như ngày trước nữa mà cần được chuyển trọng tâm sang việc hỗ trợ cho sự độc lập thể chất hoàn toàn khỏi người mẹ để tạo thuận lợi cho sự độc lập lành mạnh
trong tâm lý của trẻ. Nếu trẻ trong giai đoạn này dành được độc lập cơ bản trong ăn uống, trong ngủ nghỉ, trong việc đi vệ sinh … chúng ta sẽ thấy đi kèm theo đó là trạng thái tâm lý tích cực, lành mạnh biểu hiện ra ngoài. Từ cách tiếp cận toàn diện này, embehanhphuc xin gợi ý thời điểm lý tưởng mà chúng ta nên cai sữa cho bé là nằm trong khoảng thời gian từ 1 – 1,5 tuổi tùy tình hình mỗi bé. Tức là việc cai sữa sẽ được thực hiện vào cuối giai đoạn Nhũ nhi hoặc đầu giai đoạn Ấu nhi. Thời điểm cụ thể cho từng bé cần được người mẹ đưa ra quyết định dựa trên sức khỏe và sự sẵn sàng tâm lý của mỗi bé. Để chuẩn bị cho mốc cai sữa, trẻ cần có một số sự chuẩn bị trong đó sự chuẩn bị quan trọng nhất đó là ăn dặm. Ăn dặm cần được hiểu đúng đó là việc giới thiệu cho trẻ cách ăn các thức ăn bên ngoài hiện diện trong văn hóa của trẻ và giới thiệu đến trẻ các cách ăn uống của gia đình. Trẻ cần được hỗ trợ ăn dặm đúng cách thì trẻ sẽ chuyển tiếp sang cai sữa một cách mịn màng, thuận lợi. Ăn dặm đúng cách có nghĩa là việc ăn dặm cần được thực hiện để hỗ trợ sự thích nghi của trẻ với môi trường mà trẻ đang sống. Dặm có nghĩa là bước đệm, ăn dặm có nghĩa là bước đệm cho việc ăn độc lập hoàn toàn các đồ ăn trong gia đình. Việc ăn dặm không phải chỉ cung cấp thức ăn cho thể chất của trẻ mà còn cung cấp cả dưỡng chất cho tâm lý của trẻ. Chúng ta không nên nấu cho bé những món ăn theo khẩu vị xa lạ như là các món ăn châu Âu, Hàn Quốc, hay Nga, Mỹ mà cần giới thiệu đến trẻ những khẩu vị thân thuộc của gia đình và của văn hóa Việt Nam. Những mùi vị đầu đời và những cảm xúc đi kèm với việc ăn dặm sẽ quyết định khẩu vị ưa thích của trẻ và những thái độ trẻ có với việc ăn uống. Việc nấu cho trẻ ăn các món mà gia đình thường ăn cũng là cách giúp trẻ hội nhập vào các sinh hoạt, hoạt động quan trọng trong gia đình. Chúng ta có cả 1 cuộc đời để ăn thử mọi thức ăn trên thế giới, nhưng chúng ta chỉ có vài năm đầu đời để xây dựng một kết nối tích cực với việc ăn uống và với thức ăn. Nếu việc học ăn của bé được hỗ trợ đúng đắn, trẻ có thái độ tích cực với việc ăn uống và sẵn sàng để tham gia vào các bữa ăn chính của gia đình đều đặn vào lúc 1-1,5 tuổi. Trẻ cũng có thể ăn được hầu hết các món mà gia đình thường ăn. Đương nhiên thức ăn của trẻ thì nên được cắt nhỏ, nấu mềm và ít gia vị hơn một chút so với thức ăn người lớn. Đây là dấu hiệu cho thấy trẻ đã sẵn sàng chuyển hẳn sang ăn thức ăn bên ngoài, và hoàn toàn không còn cần bú mẹ nữa. Đó là lúc bạn nên cai sữa cho bé. Nếu em bé có tình trạng sức khỏe không tốt ví dụ như có bị dị ứng bẩm sinh, hay phải điều trị y tế dài, hoặc sinh non, hoặc thiếu cân, suy dinh dưỡng, hoặc một số căn bệnh khác thì thời gian cai sữa nên được lùi lại trễ hơn, người mẹ nên kéo dài việc cho trẻ bú thêm một thời gian nữa. Vậy các bước của tiến trình cai sữa nên diễn ra như thế nào. Thực ra chúng ta nên khởi động tiến trình cai sữa từ ngay khi bé bắt đầu ăn dặm. Quy tắc ở đây là khi bé đã ăn được 1 bữa dặm trọn vẹn trong
một ngày thì bữa sữa đó sẽ được cắt. Ví dụ sau 1 tháng kể từ thời điểm trẻ bắt đầu ăn dặm, trẻ đã có thể ăn trọn 1 bữa trưa với lượng thức ăn vừa phải thì lượt bú mẹ vào buổi trưa nên được cắt. Trước đó trẻ mới làm quen với thức ăn và chỉ ăn được vài muỗng thì chúng ta có thể vẫn dặm thêm sữa mẹ, nhưng khi trẻ đã ăn được bữa đó rồi và có thói quen ăn bữa đó rồi thì chúng ta không nên duy trì việc dặm thêm sữa nữa. Khi người mẹ cắt dần các cữ bú theo tiến trình của bé thì tự nhiên cơ thể người mẹ sẽ được gửi tín hiệu và cơ chế tiết sữa sẽ tự động điều chỉnh giảm lượng sữa để tương xứng với nhu cầu mới của trẻ. Cứ như vậy sau vài tháng trẻ bắt đầu ăn bữa dặm thứ 2 (thường là bữa tối), khi đó người mẹ sẽ cắt cữ bú tối. Và đến tầm 1 tuổi thì các cữ bú ban ngày của bé sẽ được cắt hết, chỉ còn cữ bú cuối cùng trước giờ ngủ. Theo cách này lượng sữa sẽ giảm từ từ và tương xứng với nhu cầu sữa đang giảm dần của em bé. Người mẹ khi cắt cữ bú cuối cùng sẽ không bị căng tức ngực, không bị tắc sữa, sốt hay các tác động tâm lý bởi vì tiến trình cai sữa này kéo dài từ từ trong mấy tháng liền song song với quá trình em bé tập ăn thức ăn ngoài. Vào thời điểm 1-1,5 tuổi này, bé đã ăn được 3 bữa ăn chính và một vài bữa ăn nhẹ, bé đã tham gia vào bàn ăn gia đình và tận hưởng trải nghiệm hạnh phúc này của việc thích nghi sâu hơn với đời sống. Về mặt tâm lý cũng như thể chất, bé đã sẵn sàng để được mẹ cai sữa hoàn toàn. Một số phụ huynh sẽ đặt câu hỏi là vậy nếu để trẻ tự cai sữa thì như thế nào? Xin chia sẻ góc nhìn của chúng tôi đi theo kim chỉ nam Dõi theo trẻ và Tiếp cận toàn diện của phương pháp Montessori như sau. Sữa mẹ mặc dù là thức ăn hoàn hảo mang đến cho trẻ các dưỡng chất và kháng thể mà không nguồn thức ăn nào có thể sánh bằng trong giai đoạn đầu đời của trẻ. Tuy nhiên một thứ tốt vào một thời điểm không có nghĩa là sẽ tốt mãi mãi đặc biệt là trong địa hạt của sự phát triển tâm lý liên tục và phức tạp của con người. Lúc mới sinh ra, em bé sơ sinh cần vòng tay của mẹ khi cho bú không chỉ để đón nhận thức ăn cho thể lý mà còn là đón nhận thức ăn tâm lý cho cảm quan, cho cảm xúc và cho gắn kết đầu đời. Vòng tay của mẹ thời điểm đó quan trọng như tử cung và bầu ngực của mẹ quan trọng là dây rốn trong giai đoạn phôi thai thể chất của em bé. Tầm quan trọng đó khiến cho việc cho con bú trực tiếp là không gì có thể thay thế được. Nhưng vào thời điểm sau 1,5 tuổi khi em bé đã đạt được các dấu mốc quan trọng của sự phát triển như là biết đi, biết nói, biết ăn và sẵn sàng cho sự phân tách cuối cùng để thành 1 con người, 1 cái tôi, 1 nhân cách độc lập thì khi đó vòng tay và bầu vú của mẹ có thể lại là chướng ngại vật cho sự phân tách này. Trẻ lúc này cần nhiều hơn những trải nghiệm để có 1 cái tôi giàu mạnh. Và điều đó chỉ đến khi người mẹ sẵn sàng để trẻ rời vòng tay của mình và bước vào thế giới xung quanh – thế giới không có mẹ. Khi đã đến thời điểm mà cái tôi của trẻ đã sẵn sàng tách ra khỏi mẹ nhưng người mẹ không tiếp cận một
cách nhạy cảm và không hỗ trợ tích cực, thì em bé này có thể sẽ không có được sự tự tin để đi ra thế giới xung quanh và tận hưởng những lợi ích, những mối quan hệ mới mẻ ở thế giới đó. Trẻ có thể có xu hướng e dè, ngần ngại, thu rút vì không yên tâm, không tin tưởng môi trường mới. Trẻ còn có thể có các dấu hiệu phụ thuộc cảm xúc vào người mẹ bởi vì mọi sự phụ thuộc về thể chất thường sẽ dẫn đến phụ thuộc về mặt tâm lý. Và thay vì hào hứng khám phá môi trường, bé có thể dành rất nhiều thời gian trong ngày để mơ tưởng về bầu vú mẹ. Đúng là trẻ có thể tự cai sữa nhưng việc này thường đến rất muộn ở độ tuổi lên 4, lên 5 hoặc thậm chí lên 6, 7. Đó là độ tuổi mà trẻ chủ động và rất tích cực trong các mối quan hệ xã hội đồng lứa. Bạn hãy nghĩ đến các tác động của môi trường xã hội xung quanh trẻ với việc trẻ đã lớn mà vẫn còn bú mẹ. Liệu trẻ có thích các trải nghiệm đó hay không? Liệu các tác động từ môi trường xã hội xung quanh đó có để lại các dấu vết lâu dài trong tâm lý của trẻ. Thế nên chúng ta cần cân nhắc đến cả những tác động của việc cho trẻ bú kéo dài đối với tâm lý của trẻ chứ không chỉ cân nhắc mỗi lợi ích đối với thể lý. Từ quan sát của bạn, bạn cũng có thể thấy được những biểu hiện này của việc em bé bị phụ thuộc vào vú mẹ để được trấn an. Bạn cũng có thể thấy là em bé không thực sự đói và cần vú mẹ để thỏa mãn cơn đói. Việc trấn an bằng bú mút trong những tháng đầu đời là rất tuyệt vời và đã được tự nhiên quy định trong gen của loài người. Nhưng khi một con người lớn lên, con người này cần học cách trấn an bằng những phương tiện, cách thức trưởng thành tương xứng với sự phát triển của bé. Con người này cũng cần được tạo điều kiện để tận hưởng những niềm hạnh phúc đến từ nhiều hoạt động đa dạng khác trong môi trường như là các hoạt động khám phá, học tập, các trải nghiệm với ông bà, anh chị, bạn bè chứ không chỉ là với mẹ và loanh quanh bên bầu vú mẹ. Bạn cũng có thể sẽ nhìn thấy liên hệ trực tiếp của việc bú vặt và việc bé ăn rất ít và kén ăn. Chúng tôi khuyên bạn hãy khởi động tiến trình cai sữa và chỉ trong một thời gian ngắn bạn có thể sẽ nhìn thấy các biểu hiện này của bé biến mất. Chúng tôi tin chắc rằng đó là thứ dưỡng chất mà bé cần trong thời điểm quan trọng để hình thành một nhân cách, cái tôi độc lập này của em bé. Vậy với một em bé 2 tuổi thì nên chuẩn bị tinh thần cho bé cho việc cai sữa như thế nào? Hãy đón nghe radio tiếp theo về chủ đề ‘Chiêu cai sữa đơn giản nhất cho mẹ và bé’ nhé. Em bé hạnh phúc xin kết thúc Radio số này tại đây. Nếu bạn có những bối rối và thắc mắc với con trẻ trong gia đình, hãy email chia sẻ với chúng tôi qua địa chỉ: embehanhphucvn@gmail.com .Các bạn cũng có thể truy cập vào website embehanhphuc.vn để tìm kiếm các bài viết đi theo triết lý ‘Dõi theo trẻ’, để tìm hiểu về sự phát triển của trẻ thơ trong giai đoạn xây dựng nền tảng nhân cách trong 6 năm đầu đời. Tạm biệt và hẹn gặp lại các bạn vào radio tiếp theo.
